Jacob Roman bouwde tussen 1677 en 1686 Slot Zeist in de Hollands classicistische stijl in opdracht van Willem Adriaan van Nassau. De zijvleugels en de tuinen werden het eerst voltooid.
Het interieur is voornamelijk ontworpen door Daniël Marot. Zijn grotendeels bewaard gebleven muur- en plafondschilderingen doen denken aan de Franse barok. De Antwerpse beeldhouwerAlbert Xaverymaakte voor de tuin twee allegorische beeldengroepen van de werelddelen Europa, Afrika, Azië en Amerika, die werden geplaatst langs de gracht aan weerszijden van het slot. Van Nassau en zijn huis werden daarmee als het ware het centrum van de wereld. Alleen de groepEuropa en Afrikais bewaard gebleven.
In 1745 werd Slot Zeist aangekocht door de koopman Cornelis Schellinger. In 1746 schonk hij een gedeelte aan dehernhutters (nu Evangelische Broedergemeente) dat zou dienen als hun hoofdkwartier in Nederland. De hernhutters lieten voor het slot een Broeder- en Zusterplein aanleggen. Kijk voor het Hernhuttermuseum hier.
Rond 1830 liet jonkheer J.E. Huydecoper, de toenmalige eigenaar van Slot Zeist, de tuinen vernieuwen in Engelse landschapsstijl. Het ontwerp hiervoor was van de hand van J.D. Zocher junior.
In 2020 was er in de serie over bijzondere plekken in Zeist 'In het voorbij gaan' een aflevering over de tuinen van Slot Zeist met historicus Willem de Bruin.
De gemeente Zeist is sinds 1924 eigenaar van het Slot. Van 1960 tot 1968 werd het gebouwencomplex grondig gerestaureerd en in 2006 volgde een tweede restauratie.
De buitenplaats en het slavernijverleden
De hernhutters hadden goede bedoelingen naar de tot slaaf gemaakten toe, maar namen geen stelling in het debat over het koloniaal slavernijverleden. Zij waren trouwens zelf ook plantage-eigenaars.
Het volgende citaat komt uit de Gids Slavernijverleden Nederland, Dienke Hondius, Nancy Jouwe et.al, 2019:
"In 1745 kochten Cornelis Schellinger en Sofia Centen Slot Zeist voor de Evangelische Broedergemeente ofwel de Hernhutters. Dit waren Duitse zendelingen die al vanaf de 18de-eeuw actief waren in onder meer de Kaapkolonie en Suriname. Het Zendingsgenootschap der Evangelische Broedergemeente werd in 1793 opgericht als ondersteuning voor hun missies, die beoogden zowel inheemse bevolkingen als tot slaaf gemaakten te bekeren. In Suriname maakten ze gebruik van de netwerken van de WIC en zorgden ze voor onderwijs op de plantages. De Hernhutters namen geen duidelijk standpunt in tegen slavernij maar wilden vooral dat tot slaaf gemaakten as mensen en niet als voorwerpen werden gezien. Ook meenden ze dat ze christenen moesten worden. Om de plantage-eigenaren hiervan te overtuigen legden de Hernhutters de nadruk op de christelijke ideeën van gehoorzaamheid, trouw en discipline. Nelson Mandela bedankte in 1995 de hernhutters voor hun rol in het onderwijs aan de zwarte bevolking in Zuid-Afrika."
In 2023 maakte de stichting Het Rozenhuis een documentaire over de geschiedenis van Slot Zeist, de zoektocht naar de voorloper het Huys te Seijst en de betekenis van de komst van de hernhutters naar Zeist. In 2024 is de film in vier delen uitgezonden door RTV-Utrecht.
De geschiedenis van Slot Zeist in vogelvlucht lezen?
